TÜRKÄ°YE ve YURTDIÅžINDA HAKSIZ TUTUKLAMA NEDENÄ°YLE TAZMÄ°NAT DAVALARI

Ceza yargılamasında maddi gerçeÄŸin ortaya çıkarılması amacıyla  yakalama, arama, gözaltına alma ve tutuklama gibi bir önlemlere baÅŸvurulmaktadır. Koruma tedbirleri olarak anılan söz konusu önlemler kimi zaman kanuna aykırı olarak uygulanmakta, kimi zaman ise kanuna uygun olarak uygulanmasına raÄŸmen yapılan yargılama neticesinde kiÅŸinin suçsuz olduÄŸu ortaya çıkmaktadır. 

Bu durumlarda, haksız yere yahut haksız ÅŸekilde uygulanan koruma tedbiri ile maÄŸdur olan kiÅŸilerin uÄŸradıkları zararı devletten tazmin etme hakları bulunmaktadır. Haksız koruma tedbirleri nedeniyle tazminat hakkı, Anayasa'nın 19. Maddesi ile güvence altına alınmış olup CMK 141. - 144.  Maddeleri ile de koÅŸulları ve usulleri düzenlenmiÅŸtir. Uygulamada,  haksız koruma tedbirleri nedeniyle en çok dava konusu edilen tazminat türü olduÄŸu için bu yazımızda haksız tutuklama tazminatından bahsedeceÄŸiz.

• Kimler haksız tutuklama nedeniyle tazminat davası açabilir?

Bu sorunun cevabı CMK'nın 141. Maddesinde düzenlenmiÅŸtir. Buna göre soruÅŸturma veya kovuÅŸturma aÅŸamasında;

1. Kanunlarda belirtilen koşullar dışında tutuklanan veya tutukluluğunun devamına karar verilenler,
2. Kanunî hakları hatırlatılmadan veya hatırlatılan haklarından yararlandırılma isteÄŸi yerine getirilmeden tutuklananlar,
3. Kanuna uygun olarak tutuklandıktan sonra haklarında kovuşturmaya yer olmadığına veya beraatlerine karar verilenler,
4. Hakkında mahkumiyet hükmü verilen ancak tutuklulukta geçirdiÄŸi süre, hükümlülük süresinden fazla olan veya iÅŸlediÄŸi suç için kanunda öngörülen cezanın sadece adli para cezası olması nedeniyle zorunlu olarak bu cezayla cezalandırılanlar,
5. Tutuklanmaları yakınlarına bildirilmeyenler, maddi ve manevi her türlü zararını devletten isteyebilir. 

Bu kiÅŸilerin tazminat isteminde bulunabilmeleri için kararın kesinleÅŸtiÄŸinin tebliÄŸinden itibaren 3 ay ve her halükarda kararın kesinleÅŸmesinden itibaren 1 yıl içinde ikametgahlarının bulunduÄŸu yer ağır ceza mahkemesinde dava açmaları gerekmektedir. Bu sürelere riayet edilmemesi halinde tazminat istemi red olunacaktır. Bu gibi süreler veya baÅŸkaca usul kuralları sebebiyle herhangi bir hak kaybı yaÅŸanmaması açısından sürecin uzman bir avukat yardımı ile yürütülmesi mühimdir. 

• Haksız tutuklanan kiÅŸiler hangi tür zararların giderilmesini isteyebilir?

Bu husus kanun maddesinde açıkça her türlü maddi ve manevi zararlar olarak zikredilmiÅŸtir. Bu doÄŸrultuda kazanç kayıpları, yargılama aÅŸamasında bir avukatla temsil olunmuÅŸsa avukata ödenen vekalet ücreti, ceza evinde yapılan masraflar temel maddi tazminat kalemleri olarak sıralanabilir. Belirtmek gerekir ki bu zararların mahkeme nezdinde ispatlanması gerekmektedir. Ayrıca haksız tutuklanan kiÅŸinin herhangi bir kazancı olmasa dahi maddi tazminat asgari ücret üzerinden hesaplanmaktadır.  

Manevi tazminat miktarı ise kiÅŸinin sosyal ve hukuki durumu, üzerine atılı suçun niteliÄŸi, tutuklanmasına neden olan olayın cereyan tarzı, tutuklu kaldığı süre ve benzeri kriterlere göre hesaplanmaktadır. 

• Yurt dışında haksız tutuklanan kiÅŸilerin tazminat hakkı var mıdır?

Tutuklama ve diÄŸer koruma tedbirleri maddi gerçeÄŸin ortaya çıkarılması ve adaletin saÄŸlanmasına hizmet etmenin yanında, temel hak ve özgürlüklere doÄŸrudan yahut dolaylı bir müdahaleyi de barındırmaktadır. ÖrneÄŸin tutuklama sebebiyle, Avrupa Ä°nsan Hakları SözleÅŸmesi'nin 5. Maddesi ve Ä°nsan Hakları Evrensel Beyannamesi'nin 3. Maddesinde yer alan "kiÅŸi özgürlüÄŸü ve güvenliÄŸi hakkının" önemli ölçüde sınırlandırılması söz konusudur. 

Bu sebeple evrensel insan hakları ilkeleri gereÄŸi, sadece ülkemizde deÄŸil baÅŸta Avrupa Konseyi ülkeleri olmak üzere diÄŸer ülkelerde maruz kalınan haksız tutuklamalar da tazminat hakkını doÄŸurur. Nitekim Avrupa Ä°nsan Hakları SözleÅŸmesi'nin 5. Maddesinin devamında  "Bu madde hükümlerine aykırı olarak yapılmış bir yakalama veya tutuklu kalma iÅŸleminin maÄŸduru olan herkesin tazminat istemeye hakkı vardır." denilerek bu hak açıkça güvence altına alınmıştır. Ayrıca Ülkelerin kendi iç hukuk sitemlerinde de maÄŸdur olan kiÅŸilerin zararlarının giderilmesi amaçlı düzenlemeler mevcuttur.

Yurt dışına sıklıkla seyehat eden IÅŸ adamları ve gemi adamlarında sıkça karşımıza çıkan yurtdışındaki haksız tutuklamalardan dolayı bilgi amaçlı sizinle Palermo Mahkemesinin 14.02.2020 tarihli kararını paylaÅŸmak istiyoruz, Müvekkilimiz H***S**** çalıştığı gemi Ä°talyan karasularında, italyan güvenlik güçlerince durduruluyor ve çeÅŸitli sebeplerle gemi personelinden bazıları tutuklanıyor. 1 yıl boyunca haksız yere Italyada tutuklu kalan müvekkil yargılama sonunda beraat ediyor. Mahkeme haksız yere tutuklu kalınan süre için 120.000 euro tazminata hükmediyor. *Mahkeme tazminat mikatarını asgariden hesaplamıştır.

Yurtdışında ve ülkemizde haksız tutuklamayla karşılaşılması durumunda tazminat hakkının nasıl kullanılacağı sorusunun cevabı ise ülkeden ülkeye ve kinin durumuna göre farklılık göstermektedir. Bu konuda detaylı bilgi almak için bizimle iletiÅŸime geçebilirsiniz.

Civa Hukuk & Danışmanlık